Rafael Berasategiren altxorra ikusgai
Berasategi familian beti egon da gauzak gordetzeko ohitura. Rafael ere berezia izan da horretan. Lanabesak eta lanbide ezberdinetako trasteak eta historia biltzen joan da urteetan zehar. Orain, nahi duenarentzat ikusgai ditu Erraztiolatzan, Segurako Kale Nagusiko 26. zenbakian duen ‘museo’ txikian. Urtero bi mila lagunetik gora pasatzen da bertatik.Azoka txiki bat
Garai batean Seguran izaten ziren azoketan oinarrituta antolatu du Berastategik erakustokia. Aurreko mendearen hasieran, hiru azoka oso garrantzitsu izaten ziren: Sanbizentetan, Santotomasetan eta Santiagotan. “Seguran jauntxo asko bizi zen eta beraiek behar zutena erosteko edo zenbait gauza saltzeko, jendea erakarri behar zuten inguruko herrietatik. Ordiziako peria baino garrantzitsuagoak zirela esaten da. Santiagotan guk ezagutu ditugu, Sanjoanak bezalako festak. Denborarekin galtzen joan dira” dio Berasategik. Hori jakinda zera pentsatu zuen Rafaelek: “Seguran azoka egiten zen eta zer salduko zuten? Hemen, erakustokian zeuden trasteak: etxeko sukaldeko treneria, linoa ere bai (esaten da linoaren salmenta garrantzitsua zela, hemengo jauntxoentzako tela bereziak eginda ekartzen baitzituzten), arotzeriako lanabesak, baserriko lanabesak, ate zerrailak…” Horiek denak bilduta zituenez; garai hartan erabiltzen zen eta azokatan saltzen zen tresneria, jendearentzat ikusgai jartzea erabaki zuen. Hala ere, horiekin zerikusirik ez daukaten beste hainbat gauza ere badira Erraztiolatzan. Museo txikian barneratu gara.
Erraztiolatza
Rafael Berasategi
Erraztiolatza izena berreskuratu eta omendu nahi izan du Rafael Berasategik bere erakustokiarekin. Segura herriaren aurreko izena da Erraztiolatza. “Gizarteratu egin nahi dut garai bateko herriaren izena. Ona izan da. Jende askok bazekien, Segura aurretik hemen bazegoela beste herri bat. Zaharrenek bazekiten Erraztiolatza izena zuela”.
Rafael Berasategik duela 10 bat urte izan zuen Erraztiolatza izenaren berri. “Joseba Intxaustik Segurari buruz liburu bat idatzi zuen. Erraztiolatza izena orduan azaldu zen. Bi pasadizo agertu ziren: San Adrian de Erraztiolatzako pasadizo bat. Garai batean, Elizaren izena agertzeko Elizaren izena, santu bat eta izen bat agertu behar izaten ziren. Izen hori, herria omen zen. Beste pasadizo bat: Segura gaurko egunean ezagutzen dugun bezala, 30 bat urtera azaltzen da dokumentu bat, herritarrak elkartu zirela eta hermandade edo kofradia bat egiteko. Erraztiolatza izeneko kofradia egin zuten. Horrek esan nahi du oraindik mantentzen zutela herriaren nortasuna, nortasun hori mantendu nahi zutela adierazten du. Egia da gerra irabazten duenak idazten duela historia, bere aldera. Garai batean hau Nafarroa zen (Nafarroako sinbologia jarri du etxeko balkoian), gaur Gipuzkoa den bezala. Nafarroari lapurtutako lurrak defenditzeko irekitako gune militar bat izan zen Segura. Gero jendea etorriko zen baina gune militarra izan zen Segura, Agurain, Ordizi, Tolosa eta Hernani izan ziren bezala. Segura 1256. urtean sortu zela esaten da, ezagutzen dugun herri hau bezala. Baina hemen jendea bizi zen. Aranzadik, duela 6-7 urte, Txuloneko indusketak egiten aritu ziren eta ehun urte lehenago aztarnak aurkitu zituzten. Aurretik ere jendea bizi zen. Segura izena dauka orain baina aurretik ere bizi zen jendea. Segura izenarekin aurreko guztia suntsituta gelditu zen, inongo arrastorik utzi gabe”, argitu du segurarrak.
Larunbatetan irekita
Martxotik abendura egoten da irekita Erraztiolatza. Larunbat goizetan, 10:00etatik 13:00etara. Aste Santuan, Iparra-Hegoan, Sanjoanetan eta Lore Azokan ere irekitzen du Berasategik.
Informazio gehiago webgunean: erraztiolatza.net
Ehungintza
Erakustokian sartu eta ezkerrera, ehundegia ikus daiteke, gizonezko bat ehuna egiten. “Galiziatik ekarria da ehundegi hau. Gure kalkuluen arabera, 200 urtetik gorako ehundegia da. Oraindik martxan dago. Erdi Aroko jaian martxan jartzen da. Berez, Holandan egindako modeloa da. Kantauri guztian, Galiziatik honaino erabiltzen omen zen. Etxeetan erabiltzen zen ehundegia zen. Bertan egindako ehunak eta zakuak daude. Herriko jendeak egiten zuena zen: linoa prestatu, bolak egin makinan sartzeko eta ehundegietara eramaten zen ehuna egiteko. Gizonezkoak egiten zuen ehundegiko lana. Aurreko lan guztia, emakumezkoak. Eskulana bakarrik kobratzen zuten, materiala norberak eramaten zuen-eta.Ehuleen ehun asko Seguran lortutakoak dira, lihoa egiteko trasteak ere bai, urte askotan geldi egon direnak.
Lihoaren edo linuaren prozesua ikusteko aukera ere badago Erraztiolatza, argazki errealekin lagunduta.
Zerrailak
Erakustokira bisitan datozenen arreta gehien erakartzen duten gunea da zerrailak eta girgiluak ikus daitezkeena. “Burdingidegirik ez zegoen. Hemen dauden jauntxoek halako etxeak edukita, horrelako zerrailak egin beharra zegoen, ateak ixteko. Seguran ola asko zeuden”.Ate giltzak ikusgarriak dira. “Segurako ateetan egondakoak dira gehienak. Denek funtzionatzen dute”.
Girgiluak
Girgilu sorta ederra dauka Rafael Berasategik. “Udaletxe zaharraren azpian, kartzela zegoen eta hango girgiluak dira. Kaja batean zeuden. Nik jaso ez banitu, botata egongo ziren. Zerainen dagoen dokumentazioaren arabera, Toledon egindakoak ziren Zerainen zeuden girgiluak. Pentsatzen dut handik ekarriko zirela Segurara ere, Gaztelaren menpe zegoelako”.
Zepoak
Zepo gehienak segurarrek ekarritakoak dira. “Ehizerako zepoak, eskupetarik ez zen eta. Perietan saltzen diren tresna hauek denak”. Hegaztien zepoak badaude baina gehienak, basakatuarenak eta azariarenak dira. Dortokak, basurdeak eta otsoak harrapatzeko zepoak ere baditu Berasategik bere bilduman. .Goierriko azken hartza
Hartzak harrapatzeko bi zepo daude erakusketan. Bat hemen bertakoa eta bestea Errumaniakoa. Zepoarekin batera, dokumentu berezi bat ere badu. Honela dio: 1708ko irailaren 29an Zegamako Udalak Juan Martinez de Arostegiri ordaindu zizkion 15 erreal (reales de vellón) Zegamako mendietan hartza hiltzeagatik eta ondoren jendaurrean erakutsi zuen.
Arotzak
Arozgintza ere lanbide garrantzitsua zen. “Ateak eta leihoak egiteko arotzak behar ziren. Sagardoa egiten zen ia etxe guztietan. Indusketak egin diren ia etxe guztietan dolareak atera dira. Gauza kuriosoa: Ardixarra etxearen aurrean dagoen etxe batean atera zen dolarea, harrizko dolarearen zutabeak atera dira. Ez dago inon ere horrelakorik”. Kupelak egiteko tresneria ere ikus daiteke Berasategiren museo partikularrean.Sukaldeko tresnak
Neurri ezberdinetako eltzeak ikus daitezke. “Hemen egingo ziren. Ni gogoratzen naiz gure osabak nola esaten zuen, Araba kalean, zeramikak eta horrelakoak saltzen zirela mende hasieran. Udaletxean badago idatzi bat, sukaldeko tresnerien salmenta aipatzen duena”.Zeramika
Seguran ez zen zeramikarik egiten, baina Zegaman bai eta handik ekarriko zituzten Segurako azokara. Francisco Arregiren pieza originalak ditu Berasategik, zigilu eta guzti. “Gregorio Aramendiren aitona izango zen Francisco Arregi”.Lihoaren prozesua
Balentin Aldasoro ‘Balentin Txiki’ izan zen Segurako azken ehulea, Xoxone etxekoa. Segura bertako argazkiekin eta tresnekin, lihoaren prozesua ikus daite Erraztiolatzan.Gariaren prozesua
Lihoaz gain, garai batean garia ereiten zen Madurako zelaietan. “Terrenoa laiarekin prestatu (Segurako laiak dira denak), lurrari buelta eman, arearekin pasatu, txitu, erein eta urte guztia bere zain egon. Galbaheak, pisatzeko sistemak, neurriak (lakaria, imia eta anega). Garia neurtzeko erabiltzen ziren neurri horiek eta gerora, babarrunak neurtzeko erabili izan dira”.Iltzeak
Segurako Arrabiolan eginak dira Elizako teilatuan jasotako iltzeak. “XVII. mendeko idatzi batzuk badaude, Elizako teilatuko egurra Etxarri aldeko haritzarekin egindakoa dela eta erretabloko egurra Segurako intxaurrarekin egindakoak direla diotenak. Iltzeak, Arrabiolan egindakoak direla jartzen du. Iltze hauek atera zirenean, jaso egin nituen. Aranzadik iltze hauek katalogatu gabe zeuzkan. Normalean zutabeak ziriekin lotuta egoten ziren baina kasu honetan ez. Orain katalogatuta daude”.Fosilak
Fosilek Segurarekin loturarik ez badute ere, Berasategiren bizitzarekin badute lotura eta bere lekutxoa eskaini die fosilei Erraztiolatzan. “Hau ere beste altxor bat da. Asko bidaiatu izan dut eta leku ezberdinetako fosilak ekarri ditu; gehienak, Marokotik. Bertakoak ere badaude, Aralarren eta Pirinioetan lortuak. Pieza berezi bat badago: munduan lehenengo aldiz oxigenoa kontsumitzen hasi zen bakteria. Saharatik ekarritakoa da”.
Segura koadroan
Altxor txiki ugari ditu Berasategik eta horietako bat, Seguraren margoa da. “1808an, Espainiako Gerran, Napoleonen tropak pasatu zirenean, berarekin pasatutako apaiz batek egindako margoa izan behar du. Herriko jendeak ez zeukan koadro honen arrastorik”. Berasategik berak ere ez, baina Zumalakarregi museoaren bitartez lortu du.
