Mariano Garmendia, Izaskun Etxaniz eta Alex Vallejo, Legorretan, irailaren 9an I. Herri krosa abiatuko den toki berean.
Talidomida botikaren ondorioz malformazioekin jaiotako hiru goierritarrek itxaropenez hartu dute Espainiako Gobernuaren azken erabakia: 2018an kalte-ordainak jasoko dituzte. Bidea nekeza izan da ordea, trabaz betea.
Mariano Garmendia legorretarra, Izaskun Etxaniz urretxuarra eta Alejandro Vallejo lazkaotarra talidomida botikaren eraginez malformazioekin jaiotako hiru goierritar dira. Alemaniako Grunenthal botika etxeak atera zuen merkatura 1957an, emakumeek haurdunaldiko lehen hilabeteetan zituzten ondoezak –goragalea batez ere– arintzeko. 1959. urtean hasi ziren hainbat aditu ohartarazten ondorio kaltegarriak izan zitzakeela umekiengan, eta 1962an egiaztatu zuten susmoa; haurdunaldian botika hori hartutako emakumeek malformaziodun umeak izaten zituztela.
Izen komertzial ezberdinekin merkaturatu zen botika hori Europan eta Afrikan. AEBetan ez zuten onartu. Espainian asko zabaldu eta saldu zen –1975era arte plubizitatu zuten–, eta azkenetariko bat izan zen merkatutik erretiratzen (1985). Ikertzaile hainbatek diotenez, 50.000 ume inguru malformazioekin jaio ziren talidomidaren eraginez, eta Aviteren (Talidomidak kaltetuen elkartea) esanetan, Espainiako estatuan 600 kaltetu inguru egon daitezke –horietatik 50 Araba, Bizkai eta Gipuzkoan–. Elkarteak 300 bazkide inguru ditu.
Hirurak dira bertako partaide, eta hirurek daukate talidomidaz kaltetua kodea daraman elbarritasun ziurtagiria. «Auzi-mediku kataluniar baten txostena daukagu hirurok, eta Alexek eta biok ingurumen pediatra baten txostena ere bai –Izaskun oraindik ez, kontsultaren zain dago–. Pediatra horrek umekiengan malformazioak sortzeko arrazoiak ikertzeko hainbat eredu ditu, eta malformazio bakoitza nondik etor daitekeen jakiten du», adierazi du Garmendiak. Hirurek jakin badakite haien amek goragaleari aurre egiteko botika hartu zutela, nahiz eta hori egiaztatzea ezinezkoa izan –botika hori eduki behar lukete etxean–.
Auzibide guztiak itxita
Jaiotzetik izan duten ezintasun, muga eta ezberdin sentitze horri norberak bere erara egin dio aurre urte hauetan guztietan, baita ebakuntza eta gastu ekonomiko ugariri ere. Senideen eta inguru hurbilaren laguntzaz, haien bizitza profesionala garatu dute, familia osatu dute, eta dituzten malformazioak genetikoak ez direla izan jakitera iritsi dira, botika batek sortuak baizik. Eta gainera borrokan ari dira, botika etxe erraldoi baten aurka borrokan auzitegietan, eta baita bere erantzukizunari izkin egin nahian ibili den estatu baten kontra ere.
Bat eta bakarra izan da auzitegiek kaltetuei arrazoia emanez atera duen epaia. Bat, bakarra eta lehenengoa. «Hortik aurrera, dena ezezkoa izan da», nabarmendu du Garmendiak. Madrilgo Lehen Instantziako epaitegi batek Grunenthalen aurkako epai bat kaleratu zuen 2013an, kaltetuei diru ordaina eman behar ziela aginduz. Botika etxeak helegitea jarri zuen, eta Madrilgo Lurralde Auzitegiak arrazoia eman zion 2014an, kasua preskribituta zegoela argudiatuz. Auzitegi Gorenera jo zuten gero, eta hark ere muzin egin zien 2015ean kaltetuen eskariei, baita Auzitegi Konstituzionalak ere. Iazko abenduan Estrasburgoko Giza Eskubideen Auzitegira jo zuten.
Eta orain bi hilabete eskas, uztailaren 10ean, iritsi zen Estrasburgoren erantzuna. Helegiterako aukerarik ez zuen idatzi labur bat kaleratu zuen esanez ez zuela tramiterako onartzen Avitek aurkeztutako auzi eskea. Garmendiak honako azalpena eman du: «Bide judiziala itxi zuen horrek, baina Grunenthalen aurkakoa itxita zegoen aurretik. Estrasburgoren bidez Espainiako Gobernuaren aurka egin genezakeen soilik, ez farmazeutikaren aurka. Hori errematea izan zen, eta politikoki ere posizio ahulagoan utzi gaitu».
Hirurek «desilusioa eta desengainua» sentitu zuten Estrasburgoren idatziaren berri izatean. «Esaten dute ez direla gure eskubideak urratu, baina nik uste dut baietz, urratu direla. Gelditzen zaigun bide bakarra politikoa da», gaineratu du Vallejok. Eta «ezina» hitza Etxanizen ahotan. «Estrasburgok hori esan badu, zer gehiago egin dezakegu guk? Gainera, gutxi garenez, ez dugu zeregin handirik izango!».
Erreparazio politikoa
Baina hogei egunen buruan itxaropenari bide ematen dion albiste bat jaso zuten Avite elkarteko kideek. Uztailaren 27an Dolors Montserrat Espainiako Gobernuko Osasun ministroa eta Avite elkarteko ordezkariak batzartu ziren Madrilen. Montserratek jakinarazi zien datorren urteko aurrekontuetan kalte-ordainak emateko dirua aurreikusiko dutela, eta biktimak 2018an hasiko direla diru hori jasotzen. Erabaki hori Espainiako Kongresuan onartu zuen aho batez 2016ko apirilean, baina Avitek ez zuen horren berri bilera egunera arte. Aho batez onartutako legez besteko proposamen bat tramitatzen ari zirela bai, horixe zen elkarteak zuen informazio bakarra.
Urtea amaitzerako kaltetuen erregistro bat osatu beharko du autonomia erkidego bakoitzak
Batzorde zientifiko batek egingo dizkie errekonozimenduak kaltetuei;?hark du azken hitza
Talidomida botikak kaltetuen alde I. Herri Krosa egingo dute irailaren 9an Legorretan
Kaltetuek pozez hartu dute erabakia. «Albiste bikaina da. Denbora luzean egongo gara honen zain, eta bide honetan beste urrats bat izatea espero dut», nabarmendu du Etxanizek. Poza bai, baina zuhurtzia ere aipatu du Vallejok. «60 urteren ondoren, justizia egin behar da talidomidaz kaltetuekin. Espero dugu Espainiako Gobernuak eman duen hitza betetzea eta 2018rako dena argituta egotea. Gobernuaren jarrera aldaketa positiboa da, oso pozik gaude, baina zuhurrak ere izan behar dugu. Hitz politak entzun izan ditugu, baina orain arte inork ez du ezer egin».
Garmendiak ere «aurrerapausu handitzat» jo du Espainiaren erabakia, baina kritiko ere mintzo da. «Beti geratuko zait sentsazioa Eusko Jaurlaritzatik zerbait gehiago egin zezakeela aurretik, Andaluzian egin duten bezala». Euskal Herriko kaltetuen artean aktiboenetakoa izan da legorretarra, eta gogoratu du behin baino gehiagotan eskatu diotela laguntza Eusko Legebiltzarrari eta Osakidetzari, talidomidaz kaltetuentzako unitate berezia bat sor zezaten, besteak beste.
Urtea amaitu baino lehen autonomi erkidego bakoitzak kaltetuen erregistro bat osatu beharko du, kaltetu bakoitzaren mediku txostenak biltzearekin batera. Dokumentazio hori Madrilgo Carlos III.a helaraziko dute. Han eratuko den batzorde zientifikoak egingo ditu errekonozimenduak eta pertsona bakoitzak bere diagnostiko propioa jasoko du. Batzorde horrek onartutakoek jasoko dute kalte-ordaina, duten elbarritasun mailaren arabera.
Legorretan topaketa
Eta gaia puri-purian dagoela, topaketa bat egingo dute irailaren 8 eta 9an Legorretan. Orain sei hilabete herrian sortu zen Pikuk atletismo taldekoek talidomidak kaltetuen aldeko kros bat antolatu asmotan zebiltzala esan zioten Garmendiari, eta lasterketa soil batean utzi ordez, bi eguneko egitarau bat antolatzea erabaki zuten. Aviteko ordezkariek hitzaldi bat egingo dute ostiralean; larunbat eguerdian dokumental bat proiektatuko dute, eta segidan umeentzako buruhandiak izango dira. Krosa arratsaldean izango da, eta kirolprobak webgunearen bidez eman daiteke izena. «Lana badago, baina babesa ere bai. Eskertzekoa da», nabarmendu du legorretarrak.
Egitaraua
- Irailak 8, ostirala. Jose Riquelme (Aviteko lehendakaria), Rafa Basterretxea (Aviteko lehendakariordea) eta Mariano Garmendiaren (Aviteren ordezkaria Euskal Herrian) hitzaldia antzokian. Ordua: 18:30-19:30.
- Irailak 9, larunbata. 12:30-13:15. Sekretupeko akordioa: talimodiraren historia beltza dokumentalaren proiekzioa (gazteleraz) antzokian. Dokumentalak Mariano Garmendiaren eta haren ama Lierni Iparragirreren lekukotasunak biltzen ditu. 13:30: Buruhandiak haurrentzat. 18:30: Herri lasterketa Talidomidak kaltetuen alde. 7,1 kilometro ibilbidea.
