Kolonian (Alemania, 1986) jaio, zortzi urte zituela Teheranera (Iran) bizitzera joan eta 2015. urtetik Astigarretan (Beasain) bizi da Kimia Kamvari irandar artista. Teherango unibertsitatean Artea eta Arkitektura ikasketak egin zituen. 2006az geroztik, talde erakusketa askotan parte hartu du, eta azken urteotan baita bakarkako erakusketetan ere. Ilusioz eta itxaropenez bizi du Iranen gertatzen ari den «iraultza feminista».
Zortzi milioi biztanleko Teheran (Iran) hiriburuan hazi eta bizita, 20-25 biztanle dituen Beasaingo Astigarreta auzora bizitzera etorri zinen 2015ean. Nolatan iritsi zinen Astigarretara?
Maitasunagatik. Nire bikotea Teheranen ezagutu nuen. Donostiarra eta erdi kurdu-irandarra da, eta Astigarretan bizi zen. Elkarrekin bizitzea erabaki genuen eta Astigarretara etorri nintzen 2015ean. Ez nuen Euskal Herria ezagutzen. Hainbat hizkuntza banekizkien baina euskararik eta gaztelerarik ez. Abentura bat izan zen niretzat.
Aldaketa handia izango zen.
Bai, handia. Teheran oso hiri handia da. Edozein hiritan bezala, kaos handia dago, denbora asko galtzen duzu toki batetik bestera joaten… Aldaketa handiena bizitzeko estiloan dago; hiri handi bateko bizitza utzi eta mendian dagoen auzo baterako aldaketa. Hiri handi batean inguruan beti duzun jendetzaren ordez, Astigarretako aire garbia, hezetasuna eta isiltasuna dauzkat orain.
Isiltasunera ere ohitu behar izaten da.
Hasieran oso atsegina izan zen, nik uste dut behar nuela. 2018ko Nature Change erakusketan eta liburuan asko hitz egin genuen aldaketa horretaz eta Astigarretaz. Denbora behar izan nuen, lasaitasuna, nire lanaz hausnartzeko, norabide bat aurkitzeko.
Pertsonalki aldaketa izan zen bezala, pentsatzekoa da zure sortze lanean ere islatuko zela aldaketa hori.
Bai. Aurreko proiektua oso lotua zegoen inguru berrira, inguruko materialetara… Astigarretak eragina izan zuen. Pinturatik nentorren eta birpentsatu behar izan nuen: Zer egiten ari nintzen, momentu batean estiloa aldatzeko beharra sentitu nuen, denak lagundu du. Astigarretak, nire egoera animikoak… aldaketa bat behar nuen eta oso ondo hartu nuen. Bertako hizkuntzarik ez jakiteak asko lagundu zidan. Nolabaiteko askatasuna ematen zidan. Hizkuntzarik jakin gabe, dena sentsorialagoa zen. Zerotik hastea bezala.
Nondik datorkizu arte zaletasuna?
Oso txikitan erabaki nuen pintorea izan nahi nuela. 14 urterekin pintura akademia batera joan nintzen, Teherango pintore on batengana, Hosein Maherrengana. Gehiena gustatzen zitzaidana modelo biziak margotzea zen, azkar margotzea, sentsorialagoa zen. Beti edukitzen genituen modeloak. Pintorearen eta modeloaren artean sortzen zen harremana gustatzen zitzaidan. Dena den, garai hartatik asko aldatu da artea Iranen. Akademian hasi nintzenetik eta gero unibertsitatera joan nintzenetik, estiloa asko aldatu da artearen munduan, mundua bera aldatu den bezala.
«Hiri handi batean inguruan beti duzun jendetzaren ordez, Astigarretako isiltasuna daukat orain»
«Pinturatik nentorren eta birpentsatu behar izan nuen Astigarretan. Estiloa aldatzeko beharra sentitu nuen»
Pixkanaka beste arlo batzuetan ere sakontzen joan zara.
Artea oso kategorizatuta dago Iranen. Pintura, zinea, eskultura, argazkilaritza… Nik pintura ikastea erabaki nuen. Baina denbora pasa ahala, arte garaikidea gehiago ezagutu nuen, eta ikusi nuen gaur egun artearen mugak gero eta lausoagoak direla. Nik pinturaren mugetatik irten egin nahi nuen. Egin ditudan azkeneko bi erakusketak bide horretatik joan dira. Nature Change erakusketan beste perspektiba batetik aritu nahi izan nuen. Ingurumenarekin eta naturarekin esperimentatu nahi izan nuen, ordura arteko mundu itxi hartatik ateratzeko.
Esperimentazioarekin jarraitzen duzu. Donostiako San Telmo museoan ikusgai duzun azkeneko Alef erakusketan ikus daitekeenez.
Bi zati ditu erakusketak. Batetik, Irango hondoratze dolinetan oinarritutako argazki serie bat dago. Irango lautadan lurraren lehortasunak tamaina desberdineko zuloak eragiten dituen fenomeno geologikoaren 73 argazki ikus daitezke. Bestetik, zume negartiaren marrazkiak daude. Beraz, alde batetik, lehortea ikus daiteke eta bestean zume negartia, urtarra da. Eta azkenik, 80 kilo ikatz-ziri hautsezko instalazioa edo bolumena ere badago erakusketan. Ingurumenak, naturak eragiten nau, bizitzen ari garen garai honek, ingurumenaren arloko errealitateak.
Argazki analogikoa aukeratu zenuen.
Kamera analogikoarekin esperimentatzeak estudiotik irteten eta begiak eta zentzumenak kanpoko mundura zabaltzen lagundu zidan. Lagunen eta nire ingurukoen argazkiak egiten hasi nintzen. Bikotekidea testuinguru horretan ezagutu nuen. Ordutik, kamera analogikoa laguntzaile bat izan da nire lanetan. Zuzenean ikusten ari zarenaren irudia eta azken emaitzaren ziurgabetasuna ikusi aurretik izaten den itxaronaldia gustatzen zait. Eta askotan harrituta geratzen zara ikusten duzunarekin eta argazkian finkatzen den giroarekin, benetan argiaren marrazkia baita. Bitartean, gaur egun hain erraza da gauzen irudiak une hurbilean zauritzea eta, aldi berean, galtzea.
Analogikoarekin jarraitzen duzu?
Bai, Alef-en erakusketan ikusgai dauden hondoratze dolinen argazkiak kamera estenopeiko batekin aterata daude. Kamera estenopeikoa kutxa ilun bat da ia, argia sartzeko zulo bat eta plaka fotosentikor bat dituena. Bitarteko hau aukeratu dut subjektuarekin duen harremanagatik. Lurraren kolapsoa ustiapen fotografikoaren aurrean, lurraren eta pelikularen negatibotasuna, negatibotasuna, gainjartzen dira zuloaren eta kamararen iluntasunean.
Alef izenburua jarri dio erakusketari. Zer esan nahi du Alefek?
Alef alfabeto persiarraren, hebreeraren eta arabiarraren lehen letra da, benetan A bat dena. Baina mistizismoan kode gisa erabili izan da askotan osotasun bat hartzen duten kontzeptu pentsaezinak aipatzeko edo izendatzeko. Era berean, J.L. Borjes Aleph-en ipuinean unibertsoko puntu guztiek bat egiten duten puntu mitikoa da. Orduan, esanahi bat baino gehiago ditu, nik ere kode gisa erabili dut. Alef letra ab-en lehen letra da, ura esan nahi duena, eta azadi, askatasuna esan nahi duena.
Hala ere, Iranen bizitzen ari den egoerari ere keinu bat egin nahi izan dio.
Erakusketan zume negartiek doluari egiten diote erreferentzia, dolu bat lur hilagatik eta aldi berean Mahsa Aminirengatik eta hil diren guztiengatik. Marraztu eta erakutsi ditudan zume negarti gehienak Gipuzkoakoak dira, baina bada zume bat Teherango Sharif unibertsitatean dagoena, protesta leku bat izan zena. Ikasleak bortizki erreprimituak izan ziren bertan. Zume negarti hau protestetako bideo batean agertzen da, bertan ikasleek erregimenaren aurka oihukatzen dute. Zume hau San Telmo museoko bildumako arkatz bakarrarekin marraztuta dago. Gainerakoak ikatz-ziriz marraztuta daude.
Zein egoera bizi da Iranen?
Islamiar errepublikako polizia moralak Mahsa Amini atxilotu eta bortizki kolpatu zuen koman sartu arte. Jendeak doluz hartu zituen kaleak, eta emakumeek beren beloak erre zituzten errepublika islamikoaren misoginiaren aurka. Protestak hasi zirenetik lau hilabete igaro direnez, nahiz eta errejimen gaizto honen errepresio izugarria izan, Iranek protesta eta dolu eszena izaten jarraitzen du altxamendu honetako hildakoen alde. 450 hildako baino gehiago izan dira, tartean haurrak, eta 12.500 atxilotu baino gehiago.
«Irango emakumeek beren beloak erre zituzten errepublika islamikoaren misoginiaren aurka»
«Euskara ikastea gustatuko litzaidake, hori baita oraindik bete ez dudan nire helburuetako bat»
Emakumeek hartu dute agintea.
Oso altxamendu garrantzitsua da, nire ustez, ez bakarrik Iranen, baita mundu mailan ere. Bere goiburuan jen, jiyan, azadi (emakume, bizitza, askatasuna) eslogana du, XX. mende amaierako askapen mugimendu kurduan jatorria duena. Abdullah Öcalanek, preso dagoen buruzagiak, bere idazki antikapitalistetan emakumeak historiako lehen nazio esklabo gisa aurkeztu zituen, eta emakumeak askatu arte gizartea ez dela askea izango dio. Hiru hitz sinple horiek herri osoa batzeko gai izan dira, etnia, generoa eta adina gorabehera, Errepublika Islamikoaren diktaduraren aurka, sakontasunean. Une honetan, jende asko modu basati eta sistematikoan zapaltzen ari dira, baina badakigu diktaduraren amaiera dela. Iraultza feminista bat da, bere inguru guztia alda dezakeena. Iranen zerbait aldatzen bada, inguruko herrialdeetan ere eragina izango du. Oso garrantzitsua da Irango albisteak jarraitzea eta ahalik eta zabalkunde handiena ematea.
Nola bizi duzu kanpotik?
Sentsazio arraroa da. Sentimendu gogorrak bizi ditugu batzuetan, aldi berean kontrajarriak. Sekulako haserrea, tristura sakona eta, aldi berean, harrotasuna emakumeen, gizonen, nagusien eta haurren kemenagatik. Erantzukizun handia dugu Iranen gertatzen ari denari oihartzuna emateko eta axolagabekerian ez erortzeko. Badakigu zerbait aldatu dela eta ez duela inoiz atzera egingo. Iranetik kanpo egonda, ezin dugu izpi bat ere sentitu Iranen barruan bizi direnek gertatzen ari denagatik; eta, gainera, irandar gehienek ezin dute herrialdetik irten. Baina daukagun haserrea eta amorru sakona erregimenak jendeari ematen dion indarra baino askoz handiagoa da. Pazientzia izan behar dugu, gogorra bada ere. Garrantzitsuena itxaropena ez galtzea da.
Familia Iranen bizi da?
Nire familia eta lagun gehienak Iranen bizi dira, baina horietako asko atzerrian ere bizi dira. Izan ere, nire arreba familiarekin bizi da Kanadan, eta une honetan nire aita ere hor dago.
Zuk sortu duzu familia Euskal Herrian. Seme-alabak jatorri askotakoak dira.
Mundukoak dira, uste dut, baina jatorriz euskaldunak, kurduak eta irandarrak.
Euskaraz jakingo dute.
Batek ez du oraindik hitz egiten, eta bestea, bi urte dituena, pixkanaka hitz egiten hasi da. Persieraz eta euskaraz hitz egiten du. Inguruneagatik abiadura handiagoa hartu du euskaraz. Nik hasieran berarekin ikasten nuen, baina atzean utzi nau. Euskara ikastea gustatuko litzaidake, hori baita oraindik bete ez dudan nire helburuetako bat. Gaztelaniaz jakin izan banu, orduan euskararekin hasiko nintzatekeen. Baina hona etorri nintzenean gaztelerarekin hasi nintzen eta euskararekin ez dut orain arte denborarik izan.
Hango eta hemengo lurrari lotua
Lurrari lotuta bizi dira artista eta Kimia Kamvari. Hango eta hemengo lurrari lotua; Irango eta Euskal Herriko lurrari lotua. Sarritan itzultzen da Iranera bere jaioterria eta bere azken erakusketa proiektuan lehorteak sortutako fenomeno baten argazkiak atera ditu: hondoratze dolinak. Lurrik eta urik eza, negatibotasuna eta ingurumen emergentzia izan dira serie hau sortzera eraman duten arrazoiak.
Sarritan itzultzen da Iranera, pentsatzen baitu artista gisa erantzukizuna duela eta harremana duela bere sorterriarekin eta historia kolektibo bat partekatzen duen gizartearekin. Batetik bestera bidaiatzen du eta gauzak eramaten ditu batetik bestera. Teheranen Astigarreta inguruan hazi diren perretxikoen esporografiak erakutsi ditu eta Irango Ordokiko argazkiak ekarri ditu Astigarretara. Bidaia horien emaitza Donostiako San Telmo museoan ikusgai dagoen Alef erakusketa da. 73 argazki dira, lur azpiko akuiferoen hustuketaren ondorioz lurraren kolapso batek sortutako 73 zulo harrigarriren kokalekuak erakusten dituztenak. «Iranen, urteko prezipitazioak urriak dira, eta Alborz mendietako mendikateak ez du uzten Kaspiar Itsasoko hezetasuna erdialdera iristen. Hala ere, mendietan elurra pilatzen da eta elurraren eta uraren erreserba natural handiak sortzen dituzte. Antzinatik, irandarrek ureztatzeko eta ura garraiatzeko sistema burutsuak asmatu zituzten lorategiak sortzeko eta nekazaritza jarduera elikatzeko. Qanat izeneko lurpeko galeriak, tunelak eta putzuak eraiki zituzten ura akuiferoetatik mendien oinetara eramateko. Baina nekazaritzaren modernizazioarekin eta uraren ustiapen azkarrarekin, azken 70 urteetan, ur erreserbak lehortzen joan dira eta azken 20 urteetan lurra kolapsatu egin da han-hemenka, emankortasuna galduz. Hezetasunik ez duen lurra lur hila da». Beste aldean, zume negartia dago, beti uren ondoan dagoen zuhaitza. Zume negarti batzuk marraztu ditu ikatz-ziriz, hilzorian dagoen lurrean doluz daudela dirudienak.
Ikatz-ziriari ere begirada berezia eskaini dio, historiaurretik errepresentaziorako erabilitako materialari. Material horrekin Teherango Shariff Unibertsitatean dagoen zume negarti bat ere marraztu du. Kasu honetan, ikatz-ziria museoak bere bilduman gordetzen duena da, Beasaingo baserri batekoa.
Kamvarik hango eta hango lurrarekin esperimentatzen jarraitzea du amets, eta proiektu berriekin jarraitzea, «artista gisa lan egitea».
