Zumalakarregi Museoa 1989an inauguratu zen Tomas Zumalakarregi (1788-1835) pertsonaia diskurtsoaren muina eta protagonista izanik. Askotan hitz egin dugu berari buruz eta euskal historia politiko eta sozialean izan zuen eraginaz. Gaur, berriz, Pankrazia Ollo Mata izandakoan jarri nahi dugu arreta.
Pankrazia 1798an jaio zen Iruñean. Frantzisko Ollo, elizako kuriako idazkaria, haren aita izateaz gain, Tomas Zumalakarregi Imaz-en irakaslea ere izan zen. 1804an, Pankraziak eta Tomasek elkar ezagutu zuten, Frantziskoren laguntzarekin, eskribau ikasketak egiten jarraitzeko asmoz Iruñera joan zenean. Pankraziak 6 urte besterik ez zituen; Tomasek, berriz, 16.
1820an, Pankraziak 22 urte zituela, Tomasekin ezkondu zen. Une horretan hasi zen Pankraziak aurre egin behar izan zion bizitza konplexua. Bikotearen ohiko etxebizitza Iruñean zegoen arren, Pankraziak senarrarekin batera mugitu behar izan zuen destino militar ezberdinetara: Huesca, Toledo, Soria, Zaragoza, Valentzia, Madril eta Ferrol.
Bikoteak lau alaba izan zituen: Maria Concepcion, Ignacia, Josefa eta Micaela. Pankraziak alaba zaharra galdu zuen haurtxo bat besterik ez zenean. 1833an, Micaelak, bikotearen alabarik gazteenak 5 hilabete besterik ez zituenean, Lehenengo Karlistaldia piztu zen, Tomas Zumalakarregi karlismoaren jenerala izanik. Liberalek Pankraziari bere jaioberria kendu zioten Iruñeko inklusara eramateko, gero Pankrazia, Ignacia eta Josefa Agustindarren errekoletoen klausurako komentuan giltzapetuz. Pankrazia bere alaba zaharrenekin batera askatu zutenean, Frantziara erbestera behartsu joan behar izan zuten, liberalek ondasun guztiak kendu baitzizkioten. Micaela gabe joan behar izan zuen, liberalek gatibu baitzuten. Tomasek, bere gerrako etsaia Frantzisko Espoz y Mina liberal buruzagiari idatzi zion Micaela bere amarekin Frantziara joaten uzteko eskatuz. Espoz y Minak karlistaren proposamena onartu zuen neskatoa askatuz, eta amarengana itzultzen utzi zion.
Urte askotan zehar, Pankrazia Frantziako hainbat lekutan bizi izan zen eta karlisten aldeko batzuek bidalitako limosnarekin biziraun zuen isekak eta irainak jasaten zituen bitartean. Hala ere, Pankrazia Ollo emakume indartsu eta borrokalaritzat hartzen zen, eta jenerala ezizenarekin ere ezagutzen zuten.
Egunak eman zituen senarrarekin korrespondentzia trukatzen, eta Tomasek bala-zauriak nola utzi zuen kontatu zion. Azkenean, Pankraziak Tomas Zumalakarregiren heriotzaren berri jaso zuen, oraindik Frantzian erbesteratuta zegoenean, bere anaia Joaquin eta hiru alabekin batera.
Gerra amaituta, Pankrazia Gasteizera joan zen, eta, azkenean, 1865eko martxoaren 8an hil zen, 67 urte zituela. Bere hilobia bisita daiteke Gasteizko Santa Isabel hilerrian.
Tomasek hartutako erabakien isla zen Pankraziaren bizitza. Nolakoa izango zen bere bizitza Tomas Zumalakarregi ezagutu izan ez balu?
Zumalakarregi Museoan Pankraziaren bizitzaren xehetasun gehiago ezagutzeko aukera dago, eta, gainera, Cesar Orozek Carliscaturas: Umorea lubaki gisa erakusketarako egin duen karikatura bertsioa ere ikus daiteke. Erakusketa Ormaiztegiko museoan egongo da abenduaren 30era arte. ■
