“Lanpostu berriak sortu eta langabezia jaisten hastea da garrantzitsuena”
Lander Beloki
Bizi dugun krisialdi ekonomikoa dela eta, azkenaldian ekonomiari lotutako albiste ugari entzuten da. Aurreikuspen baikorrenak ere gainditzen ari den krisi ekonomikoaz aritu gara hizketan Lander Beloki zaldibiarrarekin. 40 urte ditu eta Mondragon Unibertsitateko Enpresagintza fakultateko dekanoa da. Egoera zail honetan aurrera egiteko hainbat gomendio eman digu Belokik.
Lander Beloki
Azkenaldian ekonomiaz asko hitzegiten da. Galdera asko egiten al dizkizute?
Jendeak kezka handia dauka. Jendeak zer pasatu behar den galdetzen du. Susmo batzuk bazeuden, baina, inork ere ez zekien zer etorri behar zen. Ikustena zen, hazkuntza ekonomikoa oso indartsua izaten ari zela, etxebizitzarekin pasatu zena oso-oso arraroa zen. Denbora gutxian halako prezio hazkuntza egotea, halako eskaria egotea eta egindako dena saltzea… Nabarmentzen zen jendeak ez zuela hainbeste etxebizitza behar baina hala ere saldu egiten ziren, eta gainera prezioak igo egiten ziren. Orain, esatea erraza da baina ematen zuen nonbaiten lehertu behar zela. Eta lehertu zen. Oso zabala izan da eragina.
Hemen, eragina eduki arren, ez du horrenbestekoa eduki. Euskadi mailan orain dela 30 urteko langabezia tasa handi-handia zen, gaur egungo Espainiako langabezia tasaren berdina. Eta orain ikusten dena da, eusten ari dela, nahiz eta igo egin den. Mediterraneo arkuan, inmobiliaria munduan oinarritu delako hazkuntza, desastre bat dago. Okerrena da, laburrera ez dela alternatibarik ikusten. Erraz esaten da sistema ekonomikoa aldatu behar dela, bioteknologia esaten da…baina hori egiteko jende mordo bat formatu behar da, enpresa berriak sortu, laguntzak eman… emaitzak luzera nabarituko dira. Normala da jendeak kezka edukitzea. Ikasleek eurek ere bai, ateratakoan zer izango den galdetzen dute. Gu atera ginenean ere, krisi garaian atera ginen eta gu ere joan gara lekua bilatzen.
Mondragon Unibertsitateko Enpresagintza fakultateko dekanoa zara. Gazteak ikasteko motibatuta daude?
Nik uste dut krisi garaian nabaritzen dela. Zailtasunak eduki arren, ondoen moldatzen dena, gero eta kualifikazio altuagoa daukana da. Aukera gehiago dago formazio gero eta gehiago edukita. Hori lege bezala ez da kasu guztietan gertatzen. Unibertsitatetik pasatutako jendeak lana bilatzeko ere arazoak dauzka. Formazioa garrantzitsua da eta formatzen jarraitu behar da. Beste mezu bat da, gauzak inoiz ez direla errazak izan. Gauzak kostatu egiten dira.
Langabezia arazorik ez zegoenean, jendeak maila baxuagoko ikasketei heldu ziela esaten da, jendeak errazera jo zuela. Hori aldatzen ari al da?
Ez hori bakarrik: Unibertsitatean ikasten zuen jendea hortxe gelditzen zen eta ez zuen aurrera jarraitzen, lana aukeratzeko modua zeukalako. Orain master bat egingo du, edo kanpora joango da, edo lanean egonda ere itzuli egingo da… Horretan nabaritzen da eragina. Azken bi urteetan ikusten ari gara, orain arte formazioaz kezkatu ez den jendea, gauzak orokorrean errazago izan direlako, orain kezkatu egiten dela. Sakrifizio pertsonala egiten dute, ikusten baitute, egunean egotea, prestatuta egotea behar bat dela etorkizunari begira.
Krisialdietatik beti ikasten omen da zerbait.
Bai eta nik uste dut hori barneratu dela. Nazioarteko testuingurua kontuan hartu behar da. Ekonomikoki atzerago dauden herrialdeetan eta handitzeko aukerak dauzkaten horietan, seguru, gu baino sakrifizio gehiago egiteko prest daudela. Orain arte gu egiteko gai ginen gauzatan eta lehiakorrak ginen gauzatan, izaten uzten ari gara, beste lekuetan mugitzen ari delako. Horrek azkenean mehatxu bat suposatzen du, ikusita zein soldata dauden hortik zehar eta zer gauza egiteko gai diren lanpostu horietan, hemengo hainbat enpresa mehatxatuta sentitzen ari dira. Zer egin behar da? Merkatuan benetan konpetitiboak diren gauzatan zentratu. Horretarako prestatutako jendea behar duzu, mundu guztian mugitu behar zara… hemen ez daukazu ezer garantizatuta eta horrek ekartzen zaitu, pertsonalki eta enpresa bezala, asko mugitu beharra, berritu beharra eta buruari buelta batzuk eman beharra etorkizuna garantizatzeko.
Kanpora ateratzea da gakoa beraz.
Gure inguruan enpresa gehienak txikiak dira eta enpresa txikiak ari dira konturatzen, gai direla kanpora ateratzeko, kanpoko merkatuetan mugitzeko, kanpora saldu ahal izateko. Hor talantea aldatu da. Lehenago errazagoa zen inguruan saltzea eta orain inguruan ez daukazu ezer ere, eta ingurura ere, kanpoko hainbat enpresa txiki etortzen ari direlako. Mugitu egin behar da, ez dago beste aukerarik.
Krisialditik indartuta aterako garela diote adituek.
Nik uste aukera berri asko ari direla irekitzen. Gainera nik uste dut, berpentsatzeko aukera eman digula: nola egin behar ditugu gauza, zer egin behar dugu, nola prestatu behar da jendea, zein tipotako dinamikak sortu behar dira bai enpresa barruan, bai gizartean, bai formakuntza perspektibatik, bai erakunde aldetik… Nik uste dut gauza asko ari direla aldatzen. Eta gauzak gaizki doazenean aldatzen duzu. Dena ondo badoa, zertarako arduratu gauzak aldatzeaz. Nik uste dut hortik, seguru, ondo aterako garela. Hori bai, ondo aterako, globalean. Momentu konkretu batzutan, orain adibidez, jendea oso gaizki pasatzen ari da.
Zuengana joaten dira aholku bila?
Unibertsitate bezala, enpresetatik eta erakundeetatik gertu dagoen unibertsitatea izatea nahi dugu. Bai formazioa ematen duen perspektibatik eta baita ere egiten den ikerketatik, aplikagarria izatea bilatzen baita. Hor harreman oso estua dago enpresa askorekin, ikerketa beraiekin batera egiteko, aholkuak emateko, eta elkarlanean hainbat irtenbide bilatzeko. Hori da gure eredua: enpresekin formazioa prestatu eta ikerketak egin. Jendea etortzen da produktu berriak nahi dituelako, dauzkan produktuak ez dituelako saltzen, arazoak dauzkalako komerzializatzeko, edo finantzieroki beste eredu batera antolatzea nahi duelako enpresa… gero eta ohitura handiagoa dago unibertsitatearekin kontatzeko.
Guk ere ikusten dugu, gure ekarpena hori dela: formazio-teoriko soila emango duena ez izatea, formazioa aplikatu daitekeenetik ahalik eta gertuena izatea, eta egiten den ikerketa ere eskaintzea. Lan estu bat dago.
Zein gomendio ematen duzue?
Enpresa guztien errealitatea oso desberdina da, kasuan kasuan begiratu behar da. Baina hainbat kasu badaude amankomunean. Bat adibidez, flexibilitatearen garrantzia da. Gaur egun, edozein sektoretan baldin bazaude ere, bizkorra izatea oso garrantzitsua da. Bizkorra izateko, barrutik, modu flexible batean egon behar zara antolatuta, eta gai izan behar zara oso bizkor merkatu egoerara egokitzeko. Berrikuntza joera edukitzea eta beti adi egotea beharrezkoa da, ikusita lehiakideak zer egiten ari diren, bezeroak zer behar duen… hori da gai bat denoi ondo datorkiena. Momentu batean zuri gauzak ondo joan liezaizkizuke baina bat-batean baldintzak aldatzen dira eta desfasatuta gelditzen zara. Beti, enpresa guztietan, batzuk begiratzen egotea oso garrantzitsua da; ez biharra, baizik eta etzira .
Lander Beloki
Goierrin enpresa batzuk elkartu egin dira, elkarlana lantzen ari dira.
Gero eta gehiago ikusten dena da, bi norabide daudela, ondo aplikatuz gero abantaila ematen duena. Bat da, enpresa barruan, langileen inplikazioa lortu nahi baduzu, langileek protagonismoa eduki beharra daukate. Ez bakarrik sakrifizioa eskatu behar diozun garaian, gauzak ondo doazenean ere bai. Nik uste dut, kooperatibismoak arrakasta izan badu eta nahiz eta egoera zaila pasatu, klabea, langileak oso inplikatuta egotea uzab dela. Inplikatuta egon dira, onerako eta txarrerako, enpresako parte izan direlako. Ez hitzez, baizik eta baldintzaz. Baldintza ekonomikotan, erabakiak hartzeko garaian, ardurak banatzeko garaian. Horrek ekartzen du momentu zail baten aurrean erantzun bat eman behar badiozu, jendea lotuagoa egotea. Norabide hau nik uste gero eta gehiago ematen dela eta ez bakarrik kooperatibetan, beste enpresetan ere bai. Beste enpresetan ere, langileen partehartzea bilatzeko moduak badaude. Urrutira joan gabe, CAFen kasuan, CAFeko bazkidetza gehiengoa, langileen eskutan dago, parte hartze bat hartu zutelako. Kooperatibetan bakarrik ez, beste eredu batzuetan ere egin daiteke. Ikusten da gero eta garrantzitsuagoa dela eta ikusten da enpresentzat bertute bat dela lotura edukitzea. Bakoitzak ikusiko du zein formulazio ematen diozun.
Beste norabidea da, enpresen arteko elkartzea. Ikustea, asozianismoak, elkarrekin konpartitu litezkeen gauzak konpartitua, indartsuagoak izan zintezkeela. Klasikoki ikusi izan dudana da, hori nire lehiakidea da eta ez diot ezer kontatuko. Bakoitzak bere merkatuko espazioa edukita, gauza batzuk konpartitzea ondo etortzen da. Batentzat ona da eta bestearentzat ere bai. Nik uste, interkooperaziorako joera bat badagoela enpresa ezberdinen artean.
Krisi garaian ikusi da: langileen partehartzea gero eta handiagoa daukaten enpresen kasuan, flexibilitate gehiago dago. Flexibilitate horrekin errazago egokitzen dira,lanpostu gutxiago suntsitzen dira eta enpresa mantentzen da. Enpresen arteko interkooperazioa handiagoa den kasuetan ere, horrek flexibilitatea ematen du. Bolumen handiagoa daukazu gauza asko negoziatzeko, gauza asko planteatzeko… Hainbat politika amankomun egin litezke eta horrek ere indarra ematen du. Nik uste dut bi elementu horiek inportanteak direla eta nabarmendu egin direla, eta gero eta gehiago ari dira bultzatzen.
Enpresa munduan bezala, beste hainbat arlotan ere gomendio berdinak ematen al dituzue?
Enpresen munduan ari gara zentratzen baina erakundeetan edo kultur munduan ere berdina gertatzen da.
Hainbeste arazoren aurrean, argi berderik ikusten al da nonbait?
Datu batzuk hobetzen doazela dirudi. Kanpoko merkatuak hobetzen doazela ematen du eta esportatzen duten enpresak txukunago dabiltzala. Espainiako merkatua oker dago baina kanpora begira jarri diren enpresa horiek buelta eman diete pixka bat.
Beste alde batetik, krisi honetan probatu da, ekonomian industriak pisu garrantzitsua izatea lagungarria dela. Azken urteetan mezua zen, industriaren pisua handia zen neurrian ekonomia zaharkitua eta atzeratua zela. Egia dena da, lanpostu askoz ere gehiago suntsitu direla zerbitzu sektorean industria sektorean baino. Industriak aguantatzeko gaitasun gehiago zerbitzuek baino.
Sendoagoa da industria sektorea?
Bai, ziur aski, baliabide gehiago konprometituta dagoelako. Industria baten askoz ere inbertsio gehiago egin behar dira, sortzen diren produktuak egiteko makineria behar delako. Zerbitzuetan askotan pertsonak dira eta pertsonak kontratatzea oso erraza da baina kaleratzea ere bai. Oso merkea da kaleratzea. Horrek ekartzen duena da, hazi, asko eta bizkor egiten dela, baina jaitsi ere berdin. Industriak sustrai sendoagoak ditu, konpromisoak ere handiagoak direlako, bereziki kapitalaren perspetibagatik. Orduan, lanpostuen aldetik, gehiago eutsi diete.
Gure kasuan hori ere gertatu da: industriaren pisua inportantea da eta horregatik lanpostuak ez dira hainbeste suntsitu.
Goierriren kasuan, momentu honetan, Indar daukagu hor, ehundik gora langile bota behar dituztela esaten da.
Krisi hau luzera doanez, hainbat enpresen erresistentzia frogan jartzen ari da. Agian hasieran eusten zaio baina erreserba, baliabide asko eduki behar dira. Merkatuaren arabera, konplikatua da.
Askotan, gogorra izan daiteke esatea, baina batzutan neurri horiek hartu egin behar dira enpresa aurrera atera ahal izateko, modu batera edo bestera: lanpostuak gutxituz, ebentualak jaitsiz… neurri hori ez bada bere garaian hartzen, enpresak hartzen duen pisuarekin dena goitik behera etortzen da. Beste gauza bat da, gai izan daitekeen, alde batetik, enpresak erremontatu eta gero, jende hori inkorporatu ahal izateko edo inguruan beste proiektu batzuetan jende hori txertatu ahal izateko.
Seguraski gogorra izan arren, erabaki hori hartzera behartuko ziren, enpresa aurrera ateratzeko, dena ez dadin erori.
Erresistentzia aipatu duzu, baina luzatzen ari da, ezta? Aurreikuspenak atzean gelditzen ari dira.
Aurreikuspenak ezer jakin gabe, itsuan botatakoak izan direla iruditzen zait. Baina egia da, luzatzen ari da eta hurrengo urteko prebisioak ere jaitsi egin dituzte, kostatzen ari delako erabat hobetzea.
Jakina, gauza bat da ekonomia hazten joatea, eta hazten ari da, baina beste bat da, zenbat hazi beharko litzatekeen lanpostuak sortzen hasteko. Barne Produktu Gordinaren % 2-2,5ko hazkuntza ematen ez den bitartean lanpostuak ez dira sortzen. Eta oraindik hortik urruti gaude. Aste Santuko datuak pasatuta ematen du jaitsi egiten dela langabezia, gero igo… Oraindik hazkuntza mailak altuagoak izan behar dira benetan atera garela esateko.
Barne Produktu Gordinari begiratu beharko genioke beraz.
Krisitik atera gareneko aldagai garrantzitsuena da, lanpostuak sortzea eta netoan jende gehiago lanean egotea. Horrek ez du esanahi beste guztiak ez duenik balio. Beste aldagai batzuek zantzuak eman ditzakete. Hobea da %1,5ean hobetzen joatea, %1,5ean jaistea baino, dudarik gabe. Baina benetan esan daiteke gauzak aldatu direla, lanpostuak sortzen direnean. Eta orain ez da lanposturik sortzen. Lanpostu berriak sortu eta langabezia jaisten hastea da garrantzitsuena. Lanean ari den langile kopurua handitzea ere bai. Izan ere, gerta liteke, langabezia jaistea, lan bila dabilen jendea errenditzen delako eta lana bilatzeari ere uzten diolako.
Lanpostuak sortzen aritzeak, aktibitate gehiago sortzen ari dela esan nahi du eta jende gehiago behar duzula aktibitate horretarako eta aspaldian ez da hori gertatzen ari.
Erakundeek neurri ezberdinak hartu dituzte. Lan erreforma, jubilazio urteak atzeratu… Egokiak izan al dira?
Neurri konfliktiboak dira eta beti krisi batean eztabaida hori sortzen da. Garbi zegoen sortzen zenak ez zuela ematen ordura artekoa mantentzeko. Orduan zein sakrifikatu? Beti eztabaida hori sortzen da.
Egokitze bat egin beharra zegoen derrigor. Azkenean, Estatuak diru gutxiago ingresatzen badu eta diru gehiago gastatu behar baldin badu egoera ekonomikoa txarragoa delako eta konpromiso batzuk daudelako, hori egokitu beharra zegoen era batera edo bestera. Hori alde batetik.
Gero baita ere, egia da, lan merkatuan gauzak gero eta errazago jarriz kontratazioen perspektibatik, kontratatzea errazagoa izango dela. Oreka nola lortu? Erraza izatea kontratatzea, eskubide sozialak galdu gabe. Oreka bilatu behar da.
Nik esango nuke, hartzen joan diren neurriak alternatiba askorik ez zeukatela. Ez dugu ahaztu behar gainera, ez dugula guk eta guregatik eta guretzako hartzen ditugunak bakarrik. Azkenean, nazioarteko kontestu batean gaude. Estatu batek ez badauka berekasa behar adinako baliabiderik bere gastuei aurre egiteko, merkatuari eskatu behar dio. Eta merkatuak baldintzak jarriko dizkio. Baldintzak jarriko dizkio, zein sinisgarritasun ematen dionaren arabera. Ziur baldin badago bueltatuko diola, erraz emango dio eta gainera prezio onean. Zalantzak baldin badauzka, gehiago eskatuko dio. Hori nabarmen ikusten da herrialde bakoitzak duen arrisku mailan. Zein arrisku indize daukan Greziak edo Portugalek edo Espainiak edo Alemaniak, desberdina da. Zergatik dira desberdinak? Hori itzuliko delako garantia handiagoa ala txikiagoa delako.
Joko horretatik ezin gara irten, nahi edo ez nahi. Joko horrek esplikatzen du hartu diren neurri asko, horra egokitu ahal izateko izan direlako, eta irteerak emateko. Eta ez bukatzeko Greziak bukatu duen bezala.
Gero eztabaidatu dezakegu ondo hartu diren, garaiz hartu diren, berandu hartu diren, aurreagotik beste batzuk hartu ezin ote zitezkeen, ez ote garen aurreko urteetan aritu oso erraz gastatzen eta gero estuasuna etorri den garaian atzera bueltatu behar izan dugun… Baina globalizazio ekonomikoak horra ekartzen gaitu. Arau batzuk daude, agian guk ez ditugu aukeratu, baina aplilkatu egiten zaizkigunak, bai ala bai. Horra egokitu behar da. Eta hartu diren neurri asko, horren arabera daude eta neurri askok alternatibarik ez daukatenak, gustatu ala ez gustatu.
Hor jokatu behar duzu eta merkatu ekonomiko baten barruan baldin bagaude, hortik ezin gara aislatu.
“Soziologiako eta psikologiako elementu asko sartzen dira ekonomian”
Egia guztia kontatzen al da krisialdietan?
Ekonomian azkenean, soziologiako eta psikologiako elementu asko sartzen dira. Gauza asko gertatzen dira, jendeak horrela gertatu behar direla sinisten duelako. Jakina, krisi garai batean oreka bilatu behar da: gezurrik esan gabe adierazi behar da gauza nola dagoen baina jendeari esperantza puntu bat ere eman behar zaio, dena ez dadin behera etorri. Segun eta zer espektatiba daukazun gertatuko dela, horren arabera kontsumituko duzu, horren arabera inbertituko duzu, horren arabera bidaiatuko duzu… eta horrek eraginak dauzka. Mezu positiboak ematen dira askotan, ez gezurra esateko, baizik eta jendea gauzak joango diren neurrian portatzen baldin bada, neurri batean lagunduko duelako hori horrela izaten. Oso oreka konplikatua da.
Dendariek asko antzeman dute krisia, dena den, orain eusten ari omen zaie.
Nik uste dut jendea lasaitu egin dela. Portaera asko joaten da, jendearen inpresioaren arabera. Hori indize batzuekin neurtzen da: kontsumitzaileen konfiantza neurtzen duen indizea. Tontakeria ematen du baina asko aurreikusten du horrek. Jendeak egoera ekonomikoa nolakoa den perzibitzen duen, hala jokatuko du. Ehuneko edo berrehuneko gastua egingo du. Hori joango da lotuta espero duenarekin, bai bere kasu konkretuan eta bai ingurunean.
Krisiaren aurretik kontsumo maila ez al zegoen oso altu?
Oso altu zegoen. Oso altu zegoen baina bete egiten zen. Azkenean, ematen zuen lege bat zela: urtean hainbeste irabaziko dut, hainbeste gastatuko dut… eta jendeak horren arabera egiten zuen bizitza plana. Hau erosi, bestea erosi… horrela eta horrela ordaindu… diru sarrera fijoa izan behar zen hori erortzen hasten denean, ez zara iristen. Denok goraka goazenean hobeto ohitzen gara, atzeraka kosta egiten da.
Dekanoa
Lander Beloki
“Irakasle lanean hasi nintzen EHUn. Euskarako plaza gehienak beteta zeuden garaian suertatu ginen gu. Orduantxe hazten ari zen Mondragon Unibertsitatea eta han sartu nintzen. Hasieran irakasle bezala. Gero beste saltsa batzuk atera ziren eta orain hor, dekano lanean. Gustura nago. Jende edo talde on batekin egonez gero, polita da”. Orain, Mondragon Unibertsitateko Enpresagintza Fakultateko dekanoa da. “Enpresa baten gestioa bezala da dekanoa”. Irakasle lana utzita dauka momentuz.
