Asier Altunaren Amama filmaren oihartzunari jarraituz, bururatu zait nire amamaren amamaren amamaren… amamaren bila abiatzea. Bi aldiz nire ama den amamarengana jo dut aurrena, amaren amarengana. Ezagutu ez nuen amama, amak ezagutu ez zuen ama izan arren, gure bihotzetan beti presente egon den ama izan da. Bere absentzia inork ezin izan du bete; beti izan gara haren faltan; ama lehenengo eta, ondoren, baita ni ere.
Juana Idiakez Zabalo da nire lehenengo amama. Ezkion sortu zen Pagoaga baserrian, 1909ko martxoaren 7an, Urruti baserrira ezkondu eta hantxe hil zen 1949ko maiatzaren 13an.
Amarengandik datorkidan zuhaitz genealogikora jo dut nire ibilbideari hasiera emateko. Aurkitu ditut amamaren ama eta baita amamaren amama ere; eta haien aurretik beste hamaika emakumeren izen-abizenak. Abizenak galtzen dira nire izenari jarraitzen dioten abizen zerrenda luzean; izenak, baina, zuhaitz genealogikotik salto egin balute bezala, aurrez aurre jarri zaizkit. Ozen ahoskatu ditut, amamaren amamaren amamaren… izenen oihartzuna entzun nahian: Klará, Marikrúz, Joxepá, Asentsí, Joxepá, Ixabél, Kattalín, Martiná… Ederra izan da 1600. urtera arte eraman nauen kate luze baten kate-begia naizela jakitea; ez dago kate-begi galdurik.
Baina are atzerago jo nahian, ikerketa antropologikoek eraman naute Eva Mitocondrial deritzon emakume batenganaino. Eva izen metaforikoa du, gizateriaren lehenengo emakumea izendatzeko Biblian jasotzen den izena; Mitocondrial ez da abizena, zelula guztietan presente dagoen organulu bati egiten dio erreferentzia.
Mitokondria zelularen osagai bat da, dagokion funtzioa egiten laguntzen diona. Seme-alabek amaren mitokondriak heredatzen ditugu soilik; aitarenak espermatozoideak obulua ernaltzen duenean galtzen dira. Horren arabera, gure amaren mitokondriak ditugu guztiok; amak, amamarengandik jaso zituen eta honek bere amamaren amamaren amamaren…. amarengandik. Horrela ba, amaren aldetik, guztiok gatoz emakume bakarrarengandik, Eva Mitocondrial deritzon honengandik. Guztiok dugu amama berbera, eta ez zen Ekaingo haitzuloetan bizi izan; homo sapiens espezieko emakume hura Afrikan sortu zen duela 200.000 urte.
Nire aurreko emakumeez gain, aipaturiko zuhaitz genealogikoan ezagutu ditut amaren jaiotetxeari eutsi dioten aitonaren aurreko seme guztiei, Aranburu guztiak. 1750. urte inguruan galdu zuten jatorrizko abizena: Aranburu de Urrutia. Urruti baserriak, ordea, zutik jarraitzen du.
Asier Altunaren filmean ez bezala, ez dut uste nire aurreko senide horiek maiorazkoari uko egiteko burutaziorik izan zutenik; orain gutxi arte, Euskal Herrian abantaila izan delako gizona eta etxeko seme zaharrena izatea; beraiena izan da baserria oinordetzan jasotzeko eskubidea eta ardura.
1625 urte inguruan Maria Martina Egizabalekin ezkondu zen Juan Aranburu de Urrutiaren ondorengoa izan arren, nik ez daukat aitaren etxea bizirik iraunarazteko betebeharrik. Lasaigarria ere bazait. Nik, amaren etxea daukat, nire amamarena ere bai, eta baita nire aurreko amamaren amama guztiena ere. Amamaren etxeak ez du eutsiko dion zimendurik eta babestuko duen teilaturik behar; bere magalera biltzeko, nahikoa dugu bilobok gure baitan begiratzea.
